تجاوز: انطباق کودک با سوءاستفاده جنسی

سرآغاز

اگه یه کودک توسط فردی (اغلب آشنا) به طور مداوم مورد سوءاستفاده جنسی قرار بگیره و گوش امنی برای شنیدن شکایت‌ش پیدا نکنه و از طرف دیگه جوری تربیت شده باشه که به خاطر اعتراض و شکایت‌ش سرزنش یا تنبیه شده باشه، به‌تدریج سعی می‌کنه به تنهایی و در سکوت با فاجعهٔ در حال وقوع کنار بیاد و خودش رو با اون شرایط دشوار تطبیق بده. این انطباق ناخواسته می‌تونه به صورت رازداری، درموندگی، سازش، افشای تأخیری و باتردید و یا عقب‌نشینی بروز کنه. فقط به عنوان یه نمونه از این سازش می‌تونیم به پرونده تعرض فریدمن‌ها مراجعه کنیم که یه معلم رایانه به هم‌راه پسرش به بیش از ۲۰۰ مورد تجاوز و آزار کودکان متهم شدند. این وقایع در طی ۷ سال رخ داده و در این مدت حتا یکی از بچه‌ها موضوع رو فاش نکرده. این‌جا سعی می‌کنیم هر کدوم از این شیوه‌های انطباق و سازش رو  مختصراً توضیح بدیم:

رازداری

فردی که کودک رو مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌ده (و غالباً از آشنایانه) سعی می‌کنه با تهدید، ترسوندن و یا تطمیع کودک رو وادار به سکوت و رازداری کنه. این تهدیدها می‌تونه شامل این موارد باشه: رفتن مادر، کشتن یا صدمه به خود کودک و عزیزان‌ش، از هم پاشیدن خونواده، درگیری‌های خونوادگی، تنبیه، انجام تعرض روی خواهر یا برادر کودک و... همین تهدیدها می‌تونه به سادگی کودک رو وادار به سکوت در برابر تعرض جنسی کنه؛ چراکه زودباوری یکی از خصوصیات این سنینه.

درماندگی

اگه کودک در خونواده‌ای تربیت شده باشه که معمولاً به‌ش می‌گند «هیس، ساکت باش. سروصدا نکن.» و او رو وادار به سکوت می‌کنند و به شکایت‌هاش توجهی نمی‌کنند، اون کودک در وضعیتی قرار می‌گیره که جرأت فاش کردن اتفاق پیش اومده رو برای والدین‌ش نداره؛ چون فکر می‌کنه اگه سکوت نکنه باعث ناراحتی اون‌ها می‌شه. در نتیجه کودک دچار یه درموندگی می‌شه؛ از یه طرف متجاوز به‌ش فشار می‌آره و از طرف دیگه والدین‌ش رو آدمای امنی برای گفتن مشکل‌ش نمی‌بینه. 

از طرف دیگه غالب تصورات درباره پاسخ کودکان در برابر سوءاستفاده جنسی اینه که حتماً کودک با گریه و داد و فریاد همه رو خبردار می‌کنه. در حالی که ممکنه این تعرض جنسی به بهانه‌های کودکانه‌ای مثل وارسی کردن جاهای مختلف بدن کودک، معاینه، بازی کردن و نوازش کردن اتفاق بیفته؛ بدون این‌که خود کودک از اهداف جنسی اعمال آگاهی داشته باشه. شاید با خودتون فکر کنید که «خب اگه خبر نداشته باشه چه اتفاقی درحال وقوعه، ‌آسیبی هم از این اتفاق نمی‌بینه»، اما اشتباه می‌کنید. این آسیب‌ها فقط تا زمانی به تأخیر می‌افته که فرد به سنی برسه که از اهداف اون اعمال باخبر بشه. اون وقته که همه اون آسیب‌های روانی سروکله‌شون پیدا می‌شه.

سازش

وقتی که کودکِ در معرضِ سوءاستفاده جنسی راه ایمن و بی‌خطری برای گریز از خطر و آسیب ادامه‌دار پیدا نمی‌کنه، دست به دامن یه سری فرایندهای ذهنی می‌شه تا بتونه با موقعیت آسیب‌زا کنار بیاد. این فرایندها می‌تونه شامل وابستگی آسیب‌زا، مجازات خود، خودزنی، تحریف واقعیت و ایجاد شخصیت‌های متعدد باشه. 

برای تحریف واقعیت کودک تلاش می‌کنه به خودش بقبولونه که متجاوز فرد خوبیه و او رو دوست داره تا بتونه باهاش کنار بیاد. این تحریف در واقع حاصل یه تجزیه ذهنیه که هویت کودک رو زیر سوال می‌بره؛ چون او باید دلیل قابل قبولی برای رفتارهای بدِ متجاوز پیدا کنه تا تصویر خوبی از او در ذهن‌ش ترسیم کنه؛ بنابراین تقصیر رو می‌اندازه گردن خودش و مسبب همه اون اتفاقات رو خودش می‌دونه. پس خودش رو سرزنش و مجازات می‌کنه.

از طرف دیگه کودک با تقسیم کردن ذهن خودش به چند شخصیت جدا از هم: یکی به عنوان قربانی تجاوز و یکی هم به عنوان یه کودک در شرایط معمولی، سعی می‌کنه واقعیت‌های تلخ و غیرقابل تغییر زندگی‌ش رو از باقی لحظه‌ها جدا نگه داره تا بتونه تحمل‌شون کنه.

افشای تأخیری

همون‌طور که بالاتر توضیح دادیم معمولاً سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان با تأخیر فاش می‌شند؛ چون در سنین پایین قربانیان به‌خاطر آگاهی پایین و زودباوری‌شون تحت تأثیر تهدیدهای متجاوز قرار می‌گیرند و جرأت گفتن واقعیت رو ندارند. ولی با افزایش سن کم‌کم آگاهی و شهامت لازم رو برای فاش کردن مسأله پیدا می‌کنند. اما این تازه شروع ماجراست؛ چون ممکنه با برخوردهای مختلفی مواجهه بشند. مثلاً ممکنه بازخواست بشند که اگه راست می‌گند چرا همون موقع موضوع رو مطرح نکردند؛ چون معمولاً فرض اون‌ها بر اینه که کودک به‌خاطر مخالفت یا تلافی رفتارهای کنترل‌کنندهٔ فرد متهم داره این داستان‌ها رو از خودش درمی‌آره. حتا گاهی ممکنه به واسطه همین فرض غلط اقدام به تنبیه کودک کنند تا دیگه از این حرفا نزنه! چنین کودکی شاید با خود مسأله تجاوز کنار اومده باشه، اما به‌سختی می‌تونه تنبیه شدن به دلیل مورد تجاوز واقع شدن رو هضم کنه؛ به همین خاطر یه خشمی نسبت به تنبیه‌کننده و خونواده در درون‌ش شروع به رشد می‌کنه. گاهی آثار و عوارض این بی‌اعتمادی و تحقیر از خود تجاوز بیش‌تر می‌شه.

این انکار والدین گاهی با اظهارات فرد متهم تشدید هم می‌شه. حرفایی مثل «کی باورش می‌شه بچهٔ به این کوچیکی بتونه همچین داستانی از خودش دربیاره؟»، «چطور ممکنه این همه مدت من زیرگوش شما همچین کاری کرده باشم و کسی متوجه نشده باشه؟»، «این بچه دیگه داره خیال‌بافی رو از حد می‌گذرونه.»، «فقط چون برای فلان موضوع از دست من ناراحته، داره این حرفا رو می‌زنه.» و...

عقب‌نشینی

پس از افشای سوءاستفاده جنسی، کودک با موقعیت ناگواری روبه‌رو می‌شه. متجاوز او رو به دروغ‌گویی متهم می‌کنه، والدین حرف‌ش رو باور نمی‌کنند، مدام مجبور می‌شه درباره جزئیات آزاردهنده توضیح بده، همه با نگاه سرزنش‌آمیز به‌ش نگاه می‌کنند و در صورت آشنا بودن متجاوز، روابط خونوادگی به هم می‌ریزه. مجموع این عوامل باعث می‌شه که کودک سعی کنه برای برگردوندن شرایط به وضعیت قبلی، از حرفاش عقب‌نشینی کنه و بگه که همه این داستان‌ها رو از خودش درآورده و دروغ گفته. همین کار باعث لطمه جدی به هویت و شخصیت کودک می‌شه و نگاه اعضای خونواده به‌ش به چشم کسیه که هر دروغی ازش برمی‌آد؛ بنابراین ممکنه دیگه این کودک برای هیچ مشکل بزرگ یا کوچیکی روی خونواده‌ش حساب باز نکنه و همیشه خودش رو تک‌افتاده و رها شده بدونه.

سرانجام

با در نظر گرفتن مجموع این موارد همیشه یادتون باشه که اظهارات کودک رو جدی بگیرید. حتا اگه فکر می‌کنید این حرفا زاده تخیلات کودکه باز هم تا مدتی کودک رو از متهم دور نگه دارید تا کمی احساس امنیت به‌ش بدید. به هیچ عنوان کودک رو مجبور به توضیح دادن جزئیات نکنید و ازش بازخواست نکنید. اول یه فضای آروم و ایمن براش ایجاد کنید و بعد اجازه بدید خودش هر وقت که راحته و تا هر چقدر که خودش تمایل داره درباره موضوع صحبت کنه. 

هرگز به کودک نگید «چرا پس تا حالا ساکت بودی و چیزی نگفتی؟» چون دلیل خیلی روشنی می‌تونه داشته باشه این‌که یا نمی‌دونسته داره چه اتفاقی می‌افته یا این‌که تهدید شده و جرأت گفتن نداشته. 

طوری با کودک صحبت نکنید که احساس بی‌اعتمادی رو به‌ش القا کنید. و به هیچ عنوان به خاطر چنین اظهاراتی کودک رو تنبیه نکنید؛ چون در هر صورت چنین حرفی، چه واقعیت باشه چه خیال، یه منشائی در ذهن کودک داره که باید پیدا و حل بشه و تنبیه به هیچ کدوم از این‌ها کمکی نمی‌کنه. تازه باعث می‌شه که اگه در آینده واقعاً چنین اتفاقی براش پیش بیاد دیگه جرأت بیان‌ش رو نداشته باشه. پس باز هم تکرار می‌کنم لطفاً به هیچ عنوان کودک رو برای چنین اظهاراتی تنبیه نکنید.

[+] نشانه‌های سوءاستفاده جنسی در کودک.
[+] سایر یادداشت‌ها درباره تجاوز.
[+] پرسش‌نامه خشونت جنسی.