فریب همه‌پرسی

یکی از شایع‌ترین سخنانی که این روزها می‌شنویم این است که بعد از سرنگونی حاکمیت فعلی، حکومت مدنظر مردم را به رأی می‌گذاریم و طی یک «همه‌پرسی» خواسته اکثریت مردم را برای نظام آینده جویا می‌شویم. اما این سخنِ به‌ظاهر منطقی و مقبول، یک تناقض عظیم است. می‌پرسید چرا؟

معنای همه‌پرسی چیست؟ آیا این نیست که موضوعی را به رأی همگانی بگذاریم تا نظر یک جامعه را برای آن موضوعِ خاص بسنجیم و سپس نظر اکثریت را اعمال کنیم؟ آیا خود همین سازوکار، یک سازوکار مردم‌سالارانه (دموکراتیک) نیست؟ پس شما از قبل یک پیش‌فرض برای همه‌پرسی خود دارید؛ این‌که همه شرکت‌کنندگان در همه‌پرسی، پذیرفته‌اند که صندوق رأی و ساختار مردم‌سالارانه، ساختاری مشروع و قابل اتکا و مورد پذیرش آن‌هاست. پس این همه‌پرسی در همان لحظهٔ انجام، در بستر یک حاکمیت مردم‌سالارانه در حال انجام است. بنا بر این، با چنین پیش‌فرضی، هر نتیجه‌ای که از آرا به دست بیاید هرگز نمی‌تواند از خود پیش‌فرض فراتر برود یا آن را نقض کند. یعنی چه؟ یعنی به فرض که نظام پادشاهی ۶۰٪ آرا را به خود اختصاص دهد. پس آیا باید نظام پادشاهی دایر شود؟ خیر. چرا؟ چون پیش از آن، همه کسانی که در همه‌پرسی شرکت کرده‌اند (یعنی ۱۰۰٪ آرا) با رای خود به نظام مردم‌سالارانه آری گفته‌اند. 

از طرف دیگر، هر حاکمیتی که برنده همه‌پرسی شود، مشروعیت خود را از یک ساختار مردم‌سالارانه کسب کرده است. پس این مشروعیت تا زمانی برقرار است که مردم‌سالاری برقرار باشد. یعنی چه؟ یعنی فرضاً حتا اگر نظام پادشاهی پیروز همه‌پرسی شود، مشروعیت خود را از صندوق رأی به دست آورده است. پس فقط تا زمانی مشروعیت دارد که این آرای اکثریت پابرجا باشد. مثلاً هر چند سال یک‌بار همه‌پرسی مجددی صورت بگیرد و دوباره نظر اکثریت مورد پرسش قرار گیرد. احتمالاً شما هم چنین نظام پادشاهی‌ای را مسخره بپندارید. چون می‌شود همان نظام مردم‌سالارانه و پادشاه هم در واقع همان رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر است. 

به عبارت دیگر، نظام پادشاهی‌ای که مشروعیت خود را نه از خون و شجره‌نامه و فره ایزدی، بلکه از آرای مردم می‌گیرد، مشروعیت‌ش موقتی و وابسته به نظر اکثریت مردم است؛ چرا که رأی مردم برخلاف خون و شجره و فره ایزدی، همیشگی و مادام‌العمر نیست و پیوسته در حال تغییر و چرخش و زایش نسل‌هایی نو با آرایی نو است. پس به ناگزیر، باید به طور دوره‌ای مورد سنجش قرار گیرد.

درنهایت لب کلام این است که وقتی از همه‌پرسی و رأی اکثریت حرف می‌زنیم، در همان لحظه ما در بطن مردم‌سالاری (دموکراسی) در حال گفت‌وگو هستیم و از پیش همه‌مان روی مردم‌سالاری به توافق رسیده‌ایم. پس واقعاً داریم چه چیزی را به رأی می‌گذاریم؟ به باور من، چنین سخنان عوام‌فریبانه‌ای از سوی کسانی که در دل پیشرفته‌ترین مردم‌سالاری‌های جهان، هنوز همدیگر را با القاب پادشاهی صدا می‌زنند، چیزی جز زمینه‌چینی برای مصادره جنبش‌های مردمی نیست.